امروز ۱۸ جولای زادروز نلسون ماندلاست. مرد بزرگی که تمام عمر با ستم و نابرابری جنگید، به خاطر احترام انسانی مبارزه کرد و با تحمل سختی‌های بسیار موفق شد بساط تبعیض و آپارتاید را برچیند. ماندلا هم مانند گاندی به دنبال برابری و برادری همه انسان‌ها بود: این که همه در زندگی از فرصت‌های برابر برخوردار باشند و گروهی خود را برتر از بقیه ندانند و این برتری خیالی را به آنها تحمیل نکنند.
ماندلا سال‌هاست که از میان ما رفته است اما هنوز تبعیض و آپارتاید به شکل‌های دیگر در زندگی ما آدم‌ها نمود دارد از جمله تبعیض و نگاه تبعیض‌آمیز نسبت به آدم‌های چاق: درست است که بساط تبعیض نژادی برچیده شده اما نوع دیگری از تبعیض که آن را “تبعیض وزنی” اسم گذاشته‌اند، با قوت تمام در دنیای امروز در روابط بین آدم‌ها حاکم است. اگر شما یک سیاهپوست بودید و در آفریقای جنوبی چهل یا پنجاه سال قبل زندگی می‌کردید از احترام اجتماعی بی‌بهره بودید. باید نگا‌ه‌های توهین‌آمیز سفیدها را تحمل می‌کردید و دم برنمی‌آوردید؛ امروز هم یک فرد چاق هر جای دنیا که باشد از احترام کمتری برخوردار است. پیش‌داوری‌های منفی متعددی درباره چاق‌ها وجود دارد مثل تنبل بودن، بی‌اراده بودن، جذابیت نداشتن، کنترل نداشتن بر خود و… چاق‌ها به شکل گسترده‌ای از تبعیض و بی‌احترامی رنج می‌برند و این معضل، دامنه بسیار فراگیری دارد. چاق‌ها در خانه و اداره، در کوچه و خیابان، در تاکسی و اتوبوس و مترو، در لباس‌فروشی‌ها و حتی در مهمانی‌ها و جمع‌های دوستانه با نگاه‌ها و نیش و کنایه‌ها و الفاظ استهزاءآمیز هدف قرار می‌گیرند. تبعیض در روابط فردی، محیط‌های کاری و آموزشی و مراکز درمانی افراد چاق را نشانه می‌گیرد. بررسی‌ها نشان داده افراد چاق کمتر برای استخدام انتخاب می‌شوند و نسبت به افراد لاغری که توانایی‌های مشابه دارند، حقوق کمتری دریافت می‌کنند. پزشکان احترام کمتری به بیماران چاقشان می‌گذارند و اهمیت کمتری برایشان قائل می‌شوند. البته عکس قضیه هم صادق است یعنی بیماران هم کمتر به پزشکان چاق اعتماد و مراجعه می‌کنند. معلمان مدارس توجه کمتری به دانش‌آموزان چاقشان می‌کنند و گاهی در استهزای آنها سهیم و همراه می‌شوند. حتی در دادگاه‌ها وضع بهتر نیست: تحقیقات دانشگاه ییل نشان داده اگر یک زن چاق باشید، در دادگاه‌ها احتمال محکومیتتان بیشتر است. بچه‌های چاق هم وضعیت مشابهی را تجربه می‌کنند و کمتر در جمع همسالانشان پذیرفته می‌شوند. وقتی محقق‌ها عکس چند کودک را که یک کودک چاق هم بینشان بود به کودکان دیگر نشان دادند و پرسیدند از کدام بیشتر بدشان می‌آید، کودک چاق بیشتر از همه مورد بیزاری بود. در یک تحقیق بچه‌ها ترجیح می‌دادند با بچه‌های معلول همبازی شوند تا بچه‌های چاق. جالب است که حتی والدین هم بچه‌های چاق را بیشتر مورد تنبیه یا محرومیت قرار می‌دهند. همه این رفتارها منجر به طرد شدن و انزوای اجتماعی و اعتماد به نفس پایین در آدم‌های چاق می‌شود.
بدتر از همه این که این برخوردها و تبعیض‌ها احتمال چاق ماندن و چاق‌تر شدن فرد را بیشتر می‌کند. وقتی دارید یک نفر را به خاطر چاقی‌اش دست می‌اندازید، به علتی برای چاق ماندن و مرگ زودرس او تبدیل می‌شوید.
این داستانِ آدم‌های چاق دور و بر ماست. آنها قربانیان یک خشونت پنهان مستمرند. با آنها این رفتار را داریم. آیا می‌دانستید؟
□
– چرا می‌خواهید لاغر شوید؟
این سوالی است که گاهی از مراجعینم می‌پرسم.
شاید برایتان جالب و البته غم‌انگیز باشد که خیلی وقت‌ها همین سوال ساده اشکشان را درمی‌آورد. خانم موقر و موجهی که با گشاده‌رویی به من نگاه می‌کرد می‌شکند و اشک در چشمانش حلقه می‌زند. بعد کم‌کم سر درد دلش باز می‌شود و از بی‌احترامی‌هایی که در کوچه و خیابان و خانه و اداره از غریبه و آشنا دیده و تجربه کرده می‌گوید. بعضی از این داستان‌های تلخ به سال‌ها قبل برمی‌گردد اما هنوز ذره‌ای از تلخی‌شان کم نشده و خاطره‌شان مثل شلاقی در لحظه یادآوری فرود می‌آید.
خیلی از مراجعینم دلیل مراجعه خود را برای کاهش وزن، رفتارهای تحقیرآمیز نزدیکان خود برمی‌شمارند. بی‌حرمتی یک سفیدپوست به یک سیاهپوست تلخ و سنگین است اما بی‌حرمتی از جانب همسر و دوستان باید تلخ‌تر و سنگین‌تر باشد. اگر برادر یا همسرتان شما را به استهزاء بگیرد قطعا دردناک تر از آن است که حق نداشته باشید سوار اتوبوس سفیدها شوید، چون حالا این بی‌احترامی را از نزدیک‌ترین نزدیکانتان دریافت می‌کنید.
□
چه باید کرد؟
بیایید از خودمان شروع کنیم. بیایید از امروز خودبرتربینی را کنار بگذاریم و نسبت به همه آدم‌ها از جمله آدم‌های چاق، نگاهی پذیرنده و انسانی داشته باشیم و آنها را فراتر از ظاهرشان ببینیم. این همان هدفیست که ماندلا به خاطرش جنگید. بیایید آدم‌ها را همانطور که هستند بپذیریم و برایشان احترام قائل شویم. به کرامت انسانی احترام بگذاریم. به گوهر انسانی احترام بگذاریم. به حرمت انسانی احترام بگذاریم. بیایید به تبعیض وزنی همچون تبعیض نژادی خاتمه دهیم. درست است که این آپارتاید پنهان، نفرت کمتری برمی‌انگیزد اما زخم‌های عمیق‌تری بر جسم و روح قربانیانش وارد می‌سازد. این درس مهم ماندلا را فراموش نکنیم که آن که آزار می‌دهد و آن که آزار می‌بیند هر دو قربانی‌اند. بیایید از زندان تعصب و ذهنیت‌های کوچک، خود را خلاص کنیم. بیایید دست در دست هم دنیایی بسازیم که در آن به قول ماندلا همه مردم بتوانند با گردنی افراشته راه بروند، بدون ترس در قلب هایشان، با اطمینان به عزت و احترام انسانی.
□
ماندلا از میان ما رفته و برای ما دنیایی بهتر بر جای گذاشته است.
باشد که ما هم برای آیندگان دنیایی بهتر، عادلانه‌تر و انسانی‌تر بر جای بگذاریم.
برای رسیدن به آن نقطه آرمانی همچون ماندلا راهی طولانی در پیش داریم اما شاید بتوانیم قدم اول را همین امروز برداریم: در اولین برخوردی که با یک آدم چاق داریم.
نویسنده: دکتر فرید ذاکر – متخصص داخلی و طراح برنامه کاهش وزن سیبیتا
