چنانچه بدن كالری بیشتری نسبت به انرژی مصرف شده دریافت كند، تعادل مثبت انرژی ایجاد می شود.به عبارت دیگر علت چاقی نبود تعادل میان دریافت انرژی و دفع انرژی از بدن است.دو عامل مهم چاقی جذب و ذخیره بیش از حد چربی غذایی و انرژی و از طرف دیگر كمی فعالیت یا عدم فعالیت به اندازه كافی است.
پژوهش ها رابطه مثبت میان چربی غذایی و چاقی را تأیید می كنند.مقایسه ای كه در چربی و پروتئین و كربوهیدرات شده نشان می دهد، در هر گرم چربی كالری بیشتری نسبت به پروتئین و كربوهیدرات ها وجود دارد و از طرفی مقدار سیری مشابه با پروتئین و كربوهیدرات ها را ایجاد نمی كند.
علت این كه با پروتئین و كربوهیدرات زودتر سیر می شویم این است كه سیستم بدن نسبت به پروتئین و كربوهیدرات به سرعت واكنش نشان می دهد، در حالی كه نسبت به چربی كند تر واكنش نشان می دهد، یعنی زمانی ما احساس سیری می كنیم كه غذای چرب را بیش از اندازه مورد نیاز بدن مصرف كرده باشیم.
چاقی در افراد به صورت تدریجی و خزنده پیش می رود یعنی با بالارفتن سن چاقی واضافه وزن هم بیشتر می شود و چون آرام ارام پیش می رود دیرتر توجه فرد را به این موضوع جلب می كند.علت اصلی چاقی تدریجی معمولاً افزایش مصرف كالری غذایی بویژه كالری حاصل از چربی و از طرف دیگر كاهش میزان فعالیت بدنی و یا تركیبی از این دو است.
تحقیقات نشان داده مصرف ۲۰۰ كیلوكالری، انرژی بیشتر از مقدار مورد نیاز طبیعی در هر روز موجب افزایش تقریباً ۹ كیلوگرم وزن بدن در پایان یك سال خواهد شد.بررسی ها نشان می دهد چاقی موجب بروز انواع بیماری ها می شود و افزایش خطر بروز بیماری قلبی رابطه قوی با چاقی دارد و سبب ایجاد امراض گوناگونی می شود كه نیاز به مداوا و درمان دارد و در مان هر بیماری هم عوارض جانبی به دنبال دارد.
سازمان بهداشت جهانی اعلام كرده كسی كه روی ترازو ۱۰ درصد اضافه وزن نشان می دهد نسبت به كسی كه روی ترازو ۱۰ درصد كمتر از وزن معمولی خود نشان می دهد بیشتر در معرض خطر و بیماری است.
در سال ۱۹۷۷چاقی در جهان به صورت یك اپیدمی خطرناك بشر اعلام شد و به مردم جهان هشدار داده شد كه سلامتی انسان ها با خطر بزرگی مواجه است.غیر از مشكلات پزشكی كه چاقی روی جسم برجای می گذارد، اثر روانی و اجتماعی چاقی نیز قابل توجه است یعنی فرد چاق با كاهش آمادگی جسمانی در اجرای حركات ورزشی روبرو می شود و به همین دلیل در فعالیت های جسمانی شركت نمی كند و از گروه های ورزشی كناره می گیرد.افراد چاق معمولاً دنبال راه های سریع و راحت برای كاهش وزن هستند كه علاوه بر هزینه های زیادی كه بر بودجه خانواده تحمیل می شود عوارض جانبی بیماریهای مختلف را هم در آینده به ارمغان می آورد.
● كاهش وزن با رژیم های غلط و راه های نادرست
كاهش وزن و رسیدن به وزن مطلوب آثار مفیدی را روی بدن و سلامت افراد دارد و بسیاری از بیماری ها و مشكلات احتمالی را كاهش می دهد و حتی از آنها جلوگیری می كند.اما افراد امروزه به دلایل دیگر قصد كاهش وزن را دارند كه متداول ترین علت تناسب اندام و برخورداری از جذابیت بخصوص میان زنان است.بعضی افراد برای رسیدن به وزن مطلوب خود روش های نامعقولی را به كار می برند كه اختلال های خطرناك و جدی پزشكی و حتی مرگ را به دنبال دارد.بعضی از این روش ها ، استفاده از داروها، رژیم های كم كالری همراه با گرسنگی دراز مدت است كه موجب اختلال در تغذیه افراد و ایجاد كم آبی می شود.
● علل ایجاد كم آبی
در این روش فرد به علت قرار گرفتن در معرض حرارت «مثل سونا» و یا استفاده از داروهای مدر و مسهل مقدار زیادی از آب بدن را از دست می دهد و موجب اتلاف پتاسیم و به هم خوردن تعادل الكترولیت های بدن می شود، با توجه به این كه دو سوم وزن بدن را آب تشكیل می دهد، نوسان های میزان آب بدن روی وزن تأثیر می گذارد.زمانی كه بدن بیش از حد آب از دست می دهد در معرض خطراتی چون اختلال درعملكرد اعصاب و قلب و نارسایی شدید كلیه ها و در موارد شدید مرگ را به دنبال دارد.
● دارو های كاهش دهنده وزن
در افرادی كه خیلی چاق هستند و شاید گاهی به عنوان آخرین راه حل برای این افراد با تجویز و نظر پزشك از دارو استفاده می كنند.عملكرد این داروها به این شكل است كه با افزایش ترشح هورمون نور آدرنالین و سروتونین موجب كاهش اشتها می شوند.اگر چه این داروها ممكن است مؤثر باشند، ولی اگر شیوه زندگی فرد تغییر نكند با قطع دارو، وزن از دست رفته دوباره باز خواهد گشت.اداره دارو و غذا «FDA» توصیه می كند داروهای كنترل وزن باید كوتاه مدت مصرف شوند و از سوی دیگر یك برنامه آموزشی با تأكید بر رژیم غذایی صحیح و ورزش و اصلاح رفتار باید به افراد ارائه شود.عوارض جانبی داروها در طولانی مدت عبارتند از: «رعشه، اختلال روانی، آریتمی قلبی، اعتیاد و …»
● رژیم های غذایی بسیار كم كالری
شامل رژیم های كمتر از ۸۰۰ كیلوكالری در روز است به این نوع رژیم ها، گرسنگی تعدیل شده نیز می گویند.این رژیم ها اغلب برای بیماران بستری در بیمارستان به كار می رود و اگر با نظارت پزشك مناسب انجام شود، معمولاً كم خطر است و در كاهش سریع وزن بیماران بسیار چاق مؤثر است.البته رژیم های كم كالری در كاهش وزن در كوتاه مدت مؤثر است ولی در نگهداری وزن كاهش یافته در طولانی مدت رضایت بخش نیست و نسبت به رژیم های دیگر مزیت قابل توجهی ندارد، عوارضی كه ممكن است با این رژیم پدید آید عبارتند از «خستگی، ضعف، سردرد، تهوع، یبوست، كاهش حجم خون و …»
● چرخش وزن
سندرم رژیم مزمن یا سندرم یویو كه چرخه معیوبی از كاهش و افزایش وزن پی درپی است.در این رژیم فرد در یك دوره رژیم های بسیار كم كالری می گیرد و ناگهان شروع به خوردن باكالری بالا می كند و فرد از رسیدن به وزن مطلوب و هدف خود باز می ماند.همچنین رژیم های كم كالری منجر به كاهش اثر گرمازایی غذا می شود.
یعنی بعد از مدتی بدن تصور می كند در شرایط قحطی قرار گرفته و به طور خودكار برای جلوگیری از هدر رفتن انرژی و ذخیره مواد غذایی سوخت و ساز بدن پائین می آید و به این طریق از ذخایر انرژی بدن محافظت می شود.زمانی كه فرد به كاهش وزن مطلوب رسید و شروع به غذا خوردن به میزان متعادل و طبیعی كرد این سازوكار محافظت كننده تغییر نمی كند و برای مدتی به شكل سابق خود عمل می كند و همچنان سوخت وساز بدن را پائین نگه می دارد.
در نتیجه با این كه فرد ممكن است به اندازه طبیعی غذا بخورد ولی وزن بیشتری را نسبت به قبل اضافه می كند.به این پروسه معیوب چرخش وزن می گویند.
مطالعات نشان داده چرخش وزن منجر به افزایش مقدار چربی بدن در همان وزن قبلی خواهد شد، یعنی اگر فردی هنگام شروع رژیم ۸۰ كیلوگرم وزن و دارای ۲۰ درصد چربی بوده بعد از چندین بار كم و زیاد شدن وزن سرانجام به همان وزن اولیه ۸۰ كیلوگرم می رسد ولی در این زمان ۳۰ درصد وزن بدنش چربی خواهد بود.تحقیقات ثابت كرده چرخش وزن در زنان آنها را بیشتر مستعد ذخیره چربی شكمی خواهد كرد.موضوع چرخش وزن و تأثیر آن بر سلامتی همچنان به صورت یك موضوع بحث انگیز مطرح است.آثار آن بر سلامتی و متابولیسم بدن به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
شهلا آل علی
منبع: روزنامه ایران
